Czeczeni

Czeczenia, Republika Czeczeńska – autonomiczna republika, ze stolicą w mieście Grozny, wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej. Jest położona na północnym Kaukazie, graniczy z rosyjskimi Dagestanem na wschodzie, Inguszetią na zachodzie i Krajem Stawropolskim na północy oraz z Gruzją na południu.

Język urzędowy:
rosyjski, czeczeński

Język czeczeński - należy do języków nachskich (nachijskich), tworzących podgrupę wśród języków nachsko-dagestańskich (północno-wschodnich) w wielkiej rodzinie języków dene-kaukaskich. Jest to język ergatywny.

Bardzo rozbieżne są dane, mówiące o liczbie użytkowników języka czeczeńskiego, co wiąże się przede wszystkim z bardzo skomplikowaną sytuacją w samej Czeczenii oraz niemożnością oszacowania ogromnych strat ludnościowych podczas wojen rosyjsko-czeczeńskich. Według spisu powszechnego, przeprowadzonego w 1989 r. język ten jako ojczysty na terenie byłego ZSRR zadeklarowało 893 tys. osób. Główne grupy użytkowników języka czeczeńskiego koncentrowały się wówczas na terenie republiki autonomicznej Czeczenii, oraz północnych terenach Dagestanu (w okolicach miasta Chasaw-Jurt). Obecnie sytuacja jest o wiele bardziej złożona i choć główna masa użytkowników języka nadal zamieszkuje przede wszystkim Czeczenię, to znacznie powiększyła się emigracja, przede wszystkim do sąsiednich republik Federacji Rosyjskiej (Dagestan, Inguszetia), ale także np. do Moskwy. Wielu Czeczenów szukając azylu udało się na teren Europy Zachodniej. Czeczeni zamieszkują także Gruzję (tzw. Kistowie), Turcję oraz kraje arabskie (Jordania, Syria).
Język czeczeński genetycznie najbliżej spokrewniony jest z językiem inguskim. Językoznawcy wyróżniają osiem dialektów języka czeczeńskiego a także kilka drobniejszych gwar lokalnych. Różnice między poszczególnymi dialektami nie uniemożliwiają porozumienia między ich użytkownikami.

Stolica:
Grozny

Prezydent:
Ramzan Kadyrow

Szef rządu:
Odes Bajsułtanow

Powierzchnia
• całkowita 16 500 km2

Liczba ludności (2000)
• całkowita 1 100 000
• gęstość zaludnienia 36 mieszk./km2

Jednostka monetarna:
Rubel rosyjski



Historia:

1) Historia do 1990 roku

Po trwających od czasów Piotra I wojnach i rozpoczętym w 1834 r. pod przywództwem bohatera narodowego, imama Szamila powstaniu, w 1859 r. Czeczenia została podbita przez Rosję i na specjalnych prawach weszła w skład imperium. Walki tamtego okresu były opisywane w literaturze przez Lwa Tołstoja. Brali w nich udział zesłańcy, m.in. Michał Lermontow, a także liczni zesłańcy polscy i Polacy służący w szeregach armii carskiej , prawdopodobnie również po stronie Czeczenów i innych narodów kaukaskich.

Po utworzeniu ZSRR obszar zamieszkany przez Czeczenów wszedł w skład Górskiej ASRR, w ramach której w 1923 r. utworzono Czeczeński Obwód Autonomiczny, który od 1924 wszedł bezpośrednio w skład Rosyjskiej FSRR. W 1934 r. Czeczeński OA połączono z Inguskim OA tworząć Czeczeńsko-Inguski Obwód Autonomiczny. W 1936 r. Obwód stał się jedną z autonomicznych republik ZSRR (Czeczeńsko-Inguska ASRR). Przeprowadzono tam przymusową kolektywizację i ateizację. Zdarzały się czystki i mordy na inteligencji. W czasie II wojny światowej i zajęciu części Kaukazu przez wojska niemieckie pewne grupy Czeczenów i Inguszów – w nadziei na wywalczenie niepodległości, podjęły współpracę z Niemcami, m.in formując walczące u ich boku oddziały wojskowe i nasilając partyzantkę na zapleczu frontu , co później spowodowało w ramach stosowanej odpowiedzialności zbiorowej decyzją władz radzieckich, w tym Stalina likwidację w 1944 Czeczeńsko-Inguskiej ASRR i wysiedlenie Czeczenów z Inguszami głównie do Kazachstanu i na Syberię. Powrót większości z nich (w trakcie wywózek umarło ok. 1/4 populacji) stał się możliwy cztery lata po śmierci Stalina w 1953. Decyzją Chruszczowa republikę reaktywowano w 1957 roku.

2) Pierwsza niezależność (1991-1994)

Po rozpadzie ZSRR ruch niepodległościowy ogłosił w listopadzie 1991 roku powstanie Czeczeńskiej Republiki Iczkerii. Rosja odpowiedziała wprowadzeniem stanu wyjątkowego w Czeczenii i Inguszetii (w miesiąc później Inguszetia oddzieliła się od Czeczenii). Czeczenia odmówiła podpisania układu federacyjnego z 31 marca 1992 r., pozostając formalnie poza państwem rosyjskim. Zapoczątkowało to rosyjskie (federalne) interwencje militarne począwszy od listopada 1991 r., kiedy to na lotnisku w Groznym wylądował oddział komandosów, którego misja przywrócenia konstytucyjnego porządku zakończyła się kompletnym fiaskiem. Moskwa podjęła też działania zakulisowe prowadzone przez służby specjalne, wspierając m.in. opozycję wobec prezydenta Dudajewa, w tym kilka nieudanych prób zbrojnego przewrotu. W 1992 roku – za rządów wybranego w wyborach prezydenckich 27 października 1991 roku Dżochara Dudajewa, lidera ruchu niepodległościowego – Czeczenia przyjęła konstytucję. W kwietniu 1993 roku, po kolejnych konfliktach z parlamentem, Dudajew podjął decyzję o rozwiązaniu parlamentu i wprowadzeniu rządów prezydenckich. Ruch opozycyjny działał nadal, podejmując próby zbrojnego przejęcia władzy. Już w tamtym okresie miały miejsce na terenie sąsiednich terytoriów rosyjskich (Kraj Stawropolski i Krasnodarski) przypadki akcji terrorystycznych dokonywanych przez Czeczeńców, jak np. porwania autobusów i samolotów.


3) I wojna w Czeczeni (1994-1996)

11 grudnia 1994 roku do republiki wkroczyły wojska rosyjskie. Od lutego 1995, kiedy Rosjanie zdobyli Grozny, trwały walki partyzanckie. 31 sierpnia 1996 w Chasawjurcie podpisano porozumienie pokojowe, kończące pierwszą wojnę czeczeńską. Na jego mocy m.in. problem statusu republiki został odłożony na 5 lat.

4) Druga niezależność (1996-1999)

W wyborach 27 stycznia 1997 roku – nadzorowanych przez międzynarodowych obserwatorów (wg angielskiej Wikipedii), ale kwestionowanych w Rosji ze względu na udział w nich mniej niż połowy uprawnionych do głosowania – prezydentem został wybrany Asłan Maschadow, który rządził aż do wybuchu II wojny.

Sytuacji nie zmieniło krótkotrwałe mianowanie premierem uznanego przez Rosję za terrorystę Szamila Basajewa. Miały miejsce liczne porwania ludzi dla okupu, zwłaszcza cudzoziemców, łącznie z przypadkami ich zabijania w przypadku nieuzyskania wykupu – najbardziej znane jest zabójstwo w grudniu 1998 r. czterech Brytyjczyków i Nowozelandczyka. W maju 1998 r. porwano przedstawiciela prezydenta Rosji w Czeczenii Walentina Własowa, a w marcu 1999 r. rosyjskiego generała Konstantina Szpiguna. Zdarzenia takie dotknęły też obywateli polskich. W grudniu 1997 porwano pięciu Polaków (m.in. Marka Kurzyńca). Natomiast w sierpniu 1999 na terytorium sąsiedniego Dagestanu uprowadzono dwie Polki: prof. Zofię Fiszer-Malanowską i doc. Ewę Marchwińską-Wyrwał. To ostatnie porwanie przypisuje się grupie braci Achmadowów. Władze republiki wysuwały oskarżenia, że proceder ten jest inspirowany przez rosyjskie służby specjalne - o zabójstwo w 1996 r. sześciu lekarzy Czerwonego Krzyża obwiniono zamieszkałego w Moskwie Adama Denijewa jako agenta (lub pułkownika) FSB, a zabójstwem Brytyjczyków i Nowozelandczyka obciążono Arbi Barajewa jako kolaboranta i agenta FSB, pomimo tego że do jego zabicia przez armię federalną w 2001 r. rzekomo nie był przez te władze niepokojony.


Pod protektoratem Szamila Basajewa i Zelimchana Jandarbijewa - zwolenników kontynuowania walki zbrojnej aż do wyparcia Rosjan z całego Kaukazu - w Czeczenii utworzono kilka obozów szkoleniowych kształcących wojowników świętej wojny z całego Kaukazu. Spowodowali oni szereg zbrojnych incydentów i akcji terrorystycznych zwłaszcza w Dagestanie. Coraz większe wpływy w republice zdobywał radykalny islam. Ulegając naciskom jego zwolenników Maschadow wiosną 1999 roku wprowadził szariat w Czeczenii.

5) II wojna w Czeczenii (rozpoczęta w 1999)

Okres względnego spokoju został przerwany na jesieni 1999 roku. Jako powód kolejnej interwencji militarnej strona rosyjska podała wkroczenie oddziałów dowodzonych przez Szamila Basajewa do Dagestanu pod hasłem ustanowienia na Kaukazie islamskiego kalifatu oraz ogłoszenie się przez Basajewa kalifem Kaukazu i zamachy bombowe w Moskwie i Wołgodońsku w sierpniu i wrześniu tego roku, o które władze rosyjskie obwiniły czeczeńskich separatystów. Z kolei pod adresem rosyjskich służb specjalnych wysuwane są zarzuty prowokacji. Maschadow potępił zarówno zamachy, jak i wejście Basajewa do Dagestanu. W 2004 roku Władimir Putin oficjalnie ogłosił koniec wojny czeczeńskiej, jednakże pojedyncze akcje partyzanckie i akty dywersyjne trwają do chwili obecnej


Gospodarka

Po 1991 roku a zwłaszcza w czasie wojny gospodarka Czeczenii upadła, zaś jej produkt narodowy stanowi prawdopodobnie ułamek produktu sprzed rozpadu Związku Radzieckiego, co jest wynikiem zniszczenia ok. 80% potencjału ekonomicznego republiki. Odbudowano całkowicie jedynie przemysł naftowy, mający znaczenie dla metropolii. Funkcjonują też prymitywne rolnictwo i hodowla, zaspokajające własne potrzeby chłopów i dające skromne nadwyżki na wymianę. Trwa powolna odbudowa przemysłu i usług.
Poziom bezrobocia sięga 73% (według zestawienia danych oficjalnych Goskomstatu[2] z danymi spisu 2002 r. o liczebności grup wiekowych od 15 do 64 lat poziom ten wynosi 48%), co jest jednym z najwyższych wskaźników w świecie i świadczy o zupełnym rozkładzie kraju i przejściu do gospodarki na poły "pierwotnej". Ludność zajmuje się w dużej mierze przemytem, handlem wymiennym, a także żyje ze skąpych środków pomocowych. Według oficjalnych danych rządu rosyjskiego, od roku 2000 na odbudowę Czeczeni przeznaczono ok. 3 mld USD, ale faktycznie wydano 1/6 tej sumy – jej część została prawdopodobnie zdefraudowana przez urzędników rozmaitych szczebli. W najcięższej sytuacji są osoby żyjące ze środków budżetowych, w tym emeryci. Na stopę życiową ma też wpływ zły stan infrastruktury gospodarczej i społecznej, m.in. braki w zaopatrzeniu w wodę i energię.
Notuje się też liczne przestępstwa finansowe, jak fałszowanie pieniędzy, głównie dolarów – w Czeczenii jest najwyższy w Federacji stosunek operacji dolarowych do rublowych. Separatyści rozpoczęli też drukowanie nowej waluty, nahar, ale armia federalna zapobiegła jej upowszechnieniu.


Stosunek innych państw do tych terytoriów separatystycznych:


Mimo ogłoszenia niepodległości w 1991 roku, obecnie żadne państwo świata nie uznaje niepodległości Czeczenii. W 1991 r. niepodległość Czeczenii uznała Gruzja (prezydentem Gruzji był wtedy Zwiad Gamsachurdia, późniejsi prezydenci zachowywali się tak, jakby tej decyzji nie było, nie nastąpiło jednak formalne jej anulowanie). Niepodległość Czeczenii uznawał też Afganistan pod rządami talibów. Opinia publiczna na świecie jest podzielona; część obserwatorów uważa, że Czeczeni bronią niepodległości kraju przed Rosją, inni zaś uważają, że nadrzędnym jest prawo Federacji Rosyjskiej do zachowania integralności swego terytorium.